دکتر زهره حلوائی پور
محیط تجاری امروز با تغییرات سریع، رقابت شدید و عدم قطعیتهای فراوان همراه است. در چنین شرایطی، استرس به یکی از چالشهای اصلی کارکنان و مدیران تبدیل شده است. اما آنچه تفاوت سازمانهای موفق و پایدار را مشخص میکند، میزان تابآوری (Resilience) آنها در مواجهه با استرس و بحرانهاست.
تابآوری نه تنها یک مهارت فردی، بلکه یک قابلیت سازمانی است که به کسبوکار کمک میکند در برابر فشارها مقاوم بماند و حتی از دل بحرانها فرصتهای تازه بسازد (Luthans, 2002).
تابآوری چیست و چرا در محیط تجاری اهمیت دارد؟
تابآوری به توانایی فرد یا سازمان برای سازگاری مثبت در برابر شرایط سخت، استرسزا یا بحرانی اشاره دارد. فرد تابآور میتواند با حفظ آرامش، انعطافپذیری و امید، تصمیمهای کارآمدتری بگیرد. در سطح سازمانی نیز تابآوری منجر به پایداری عملکرد، انگیزش کارکنان و ارتقای رقابتپذیری میشود (Bhamra et al., 2011).
منابع استرس در محیط تجاری
شناخت منابع اصلی استرس، نخستین گام در مدیریت آن است. برخی از مهمترین عوامل عبارتند از:
- فشار کاری و زمانبندیهای فشرده
- رقابت شدید و نوسانات بازار
- تعارضات درونسازمانی و روابط انسانی
- بحرانهای محیطی همچون تغییرات اقتصادی یا فناورانه (Cooper & Quick, 2017)
مکانیزمهای روانشناختی مقابله با استرس
بر اساس پژوهشهای روانشناسی، سه سبک اصلی مقابله با استرس وجود دارد:
- مسئلهمحور: تمرکز بر حل ریشهای مشکل
- هیجانمحور: مدیریت احساسات و واکنشها
- اجتنابی: فاصله گرفتن موقت از منبع استرس
مطالعات نشان دادهاند که استفاده ترکیبی از این روشها بسته به موقعیت میتواند اثربخش باشد (Folkman & Moskowitz, 2004).
مهارتهای فردی برای افزایش تابآوری
- مدیریت زمان و انرژی: اولویتبندی وظایف برای جلوگیری از فرسودگی شغلی
- تصمیمگیری تحت فشار: تمرین تفکر تحلیلی در شرایط بحرانی
- هوش هیجانی: توانایی درک و مدیریت احساسات خود و دیگران (Goleman, 1995)
- تعادل کار–زندگی: ایجاد مرز میان مسئولیتهای کاری و شخصی
تابآوری در سطح تیم و سازمان
- فرهنگ سازمانی: سازمانهایی که فرهنگ اعتماد و یادگیری دارند، تابآورتر هستند.
- رهبری تابآور: رهبران باید الگویی برای آرامش، انعطافپذیری و امید باشند.
- حمایت اجتماعی: کارکنانی که از حمایت همکاران و مدیران برخوردارند، استرس کمتری را تجربه میکنند (Kuntz et al., 2017).
ابزارها و تکنیکهای عملی مقابله با استرس
- تمرینهای تنفسی و آرامسازی فوری
- ذهنآگاهی (Mindfulness) و مدیتیشن کوتاه در محیط کار
- بازسازی شناختی برای تغییر نگرش منفی به مثبت
- سبک زندگی سالم شامل تغذیه مناسب، خواب کافی و ورزش منظم
مطالعات موردی
نمونههای موفق مانند شرکتهای بزرگ فناوری نشان دادهاند که ایجاد تیمهای منعطف، سیاستهای سلامت روانی کارکنان، و آموزش مدیریت استرس میتواند بهرهوری و نوآوری را حتی در شرایط بحرانی افزایش دهد (Lengnick-Hall et al., 2011).
جمعبندی و توصیههای کاربردی
تابآوری و مقابله با استرس در محیط تجاری یک ضرورت حیاتی است. سازمانها و افراد برای بقا و رشد در شرایط پرتنش باید:
- منابع استرس خود را شناسایی کنند
- سبکهای مقابلهای مناسب را بهکار گیرند
- مهارتهای فردی و سازمانی تابآوری را توسعه دهند
- و در نهایت برنامهای عملی برای ارتقای تابآوری شخصی و تیمی تدوین کنند.
منابع (References)
- Bhamra, R., Dani, S., & Burnard, K. (2011). Resilience: the concept, a literature review and future directions. International Journal of Production Research, 49(18), 5375-5393.
- Cooper, C. L., & Quick, J. C. (2017). The Handbook of Stress and Health: A Guide to Research and Practice. Wiley-Blackwell.
- Folkman, S., & Moskowitz, J. T. (2004). Coping: Pitfalls and promise. Annual Review of Psychology, 55, 745–774.
- Goleman, D. (1995). Emotional Intelligence. Bantam Books.
- Kuntz, J. R., Malinen, S., & Näswall, K. (2017). Employee resilience: Directions for resilience development. Consulting Psychology Journal, 69(3), 223.
- Lengnick-Hall, C. A., Beck, T. E., & Lengnick-Hall, M. L. (2011). Developing a capacity for organizational resilience through strategic human resource management. Human Resource Management Review, 21(3), 243-255.
- Luthans, F. (2002). Positive organizational behavior: Developing and managing psychological strengths. Academy of Management Executive, 16(1), 57-72.
