هوش هیجانی چگونه از فرسودگی شغلی پیشگیری می کند

دکتر زهره حلوائی پور

فرسودگی شغلی (Burnout) یکی از معضلات جدی در محیط‌های کاری مدرن است که می‌تواند به کاهش بهره‌وری، افزایش غیبت‌های کاری و افت کیفیت زندگی منجر شود. مطالعات نشان داده‌اند که هوش هیجانی (Emotional Intelligence یا EI) می‌تواند به‌عنوان یک عامل محافظتی در برابر فرسودگی شغلی عمل کند. در این مقاله، به بررسی نقش هوش هیجانی در پیشگیری از فرسودگی شغلی و ارائه راهکارهای علمی برای تقویت آن می‌پردازیم.

۱. هوش هیجانی چیست؟

هوش هیجانی به توانایی شناسایی، درک، مدیریت و استفاده از هیجانات در خود و دیگران اطلاق می‌شود. این مفهوم توسط دانیل گلمن در مدل خود شامل پنج مؤلفه اصلی معرفی شده است:

• خودآگاهی (Self-Awareness): شناخت دقیق احساسات و هیجانات خود.
• خودتنظیمی (Self-Regulation): توانایی مدیریت و کنترل هیجانات.
• انگیزش (Motivation): انگیزه درونی برای دستیابی به اهداف.
• همدلی (Empathy): درک و احساس هیجانات دیگران.
• مهارت‌های اجتماعی (Social Skills): توانایی برقراری ارتباط مؤثر با دیگران.

این مؤلفه‌ها به افراد کمک می‌کنند تا در مواجهه با چالش‌های کاری، واکنش‌های مناسب‌تری نشان دهند و از فرسودگی شغلی جلوگیری کنند.

۲. ارتباط هوش هیجانی با فرسودگی شغلی

مطالعات متعدد نشان داده‌اند که بین هوش هیجانی و فرسودگی شغلی ارتباط معناداری وجود دارد. برای مثال، تحقیقی در میان پرستاران بخش مراقبت‌های ویژه نشان داد که هوش هیجانی می‌تواند نقش میانجی در رابطه بین استرس تکنولوژیکی و فرسودگی شغلی ایفا کند و با کاهش استرس، از فرسودگی شغلی جلوگیری کند BioMed Central.

همچنین، پژوهشی دیگر نشان داد که آموزش هوش هیجانی می‌تواند فرسودگی شغلی را تا ۲۳٪ کاهش دهد PMC.

۳. نقش مؤلفه‌های هوش هیجانی در پیشگیری از فرسودگی شغلی

۳.۱. خودآگاهی

خودآگاهی به فرد کمک می‌کند تا احساسات و هیجانات خود را شناسایی کرده و درک کند. این امر موجب می‌شود تا فرد بتواند در مواقع استرس‌زا، واکنش‌های مناسبی نشان دهد و از فرسودگی شغلی جلوگیری کند.

۳.۲. خودتنظیمی

توانایی مدیریت و کنترل هیجانات به فرد این امکان را می‌دهد که در مواجهه با چالش‌های کاری، واکنش‌های احساسی خود را کنترل کرده و از تصمیم‌گیری‌های impulsive جلوگیری کند. این امر به کاهش استرس و پیشگیری از فرسودگی شغلی کمک می‌کند.

۳.۳. همدلی

درک و احساس هیجانات دیگران به فرد این امکان را می‌دهد که روابط مؤثرتری برقرار کرده و از تنش‌های اجتماعی در محیط کار بکاهد. این امر موجب ایجاد محیط کاری مثبت و کاهش فرسودگی شغلی می‌شود.

۳.۴. مهارت‌های اجتماعی

توانایی برقراری ارتباط مؤثر با دیگران به فرد کمک می‌کند تا در مواقع بحرانی، همکاری‌های مؤثری داشته باشد و از احساس انزوا و فرسودگی شغلی جلوگیری کند.

۴. راهکارهای تقویت هوش هیجانی برای پیشگیری از فرسودگی شغلی

۴.۱. آموزش مهارت‌های هوش هیجانی

برگزاری دوره‌های آموزشی در زمینه هوش هیجانی برای کارکنان می‌تواند به تقویت مهارت‌های خودآگاهی، خودتنظیمی، همدلی و مهارت‌های اجتماعی کمک کند و از فرسودگی شغلی جلوگیری کند.

۴.۲. ایجاد محیط کاری حمایت‌گر

ایجاد محیطی که در آن کارکنان احساس حمایت و ارزشمندی کنند، موجب کاهش استرس و پیشگیری از فرسودگی شغلی می‌شود.

۴.۳. ارائه بازخورد سازنده

ارائه بازخوردهای مثبت و سازنده به کارکنان موجب افزایش انگیزه و کاهش احساس ناکارآمدی می‌شود و از فرسودگی شغلی جلوگیری می‌کند.

۴.۴. ترویج فرهنگ همدلی

تشویق کارکنان به درک و احساس هیجانات یکدیگر موجب تقویت روابط اجتماعی و کاهش تنش‌های کاری می‌شود و از فرسودگی شغلی جلوگیری می‌کند.

۵. نتیجه‌گیری

هوش هیجانی به‌عنوان یک عامل کلیدی در پیشگیری از فرسودگی شغلی شناخته می‌شود. تقویت مهارت‌های هوش هیجانی در کارکنان می‌تواند به کاهش استرس، افزایش انگیزه و ایجاد محیط کاری مثبت منجر شود. بنابراین، سازمان‌ها باید با ارائه آموزش‌های مناسب و ایجاد محیط‌های حمایتی، به تقویت هوش هیجانی کارکنان خود بپردازند تا از فرسودگی شغلی جلوگیری کنند.

منابع معتبر

1. Shaban, M., Abdelgawad, M. E., Elsayed, S. M., & Abdallah, H. M. (2025). The mediating role of emotional intelligence in the relationship between technostress and burnout among critical care nurses: a structural equation modelling approach. BMC Nursing, 24, 255. BioMed Central
2. El Naggar, M. A., et al. (2025). Emotional intelligence and burnout in healthcare professionals: a case study. PMC. PMC
3. Gong, Z. (2019). The influence of emotional intelligence on job burnout and performance. PMC. PMC
4. Maslach, C., & Leiter, M. P. (1999). Six areas of worklife: A model of the organizational context of burnout. Journal of Health and Human Resources Administration. Wikipedia
5. Wikipedia contributors. (2023). Emotional intelligence. Wikipedia. Wikipedia