دکتر زهره حلوائی پور روان درمانگر
بسیاری از افراد فکر می‌کنند شخصیت کودک چیزی طبیعی و تغییرناپذیر است. اما نظریه‌های روان‌پویشی نشان می‌دهند که شخصیت درواقع محصول تجربه‌های عمیق دوران کودکی است. ناکامی‌ها، جدایی‌ها، بی‌توجهی‌ها و ترس‌ها در سال‌های نخست زندگی می‌توانند به زخم‌های پنهان کودکی تبدیل شوند. این زخم‌ها اگرچه ناپیدا هستند، اما در ناخودآگاه باقی می‌مانند و بعدها در بزرگسالی در قالب رفتارها، رؤیاها و روابط انسانی بروز می‌کنند (Freud, 1923/1961).
شخصیت کودک؛ ترکیبی از دفاع‌ها و زخم‌ها
از نگاه روان‌پویشی، شخصیت کودک فقط مجموعه‌ای از ویژگی‌های ژنتیکی نیست، بلکه بیشتر بازتابی از زخم‌هایی است که تجربه کرده و دفاع‌هایی که برای بقا در برابر آن‌ها ساخته است.
- کودک در برابر ناکامی ممکن است از انکار یا واپس‌رانی استفاده کند.
- در برابر ترس از رهاشدگی ممکن است به همانندسازی با والد یا فرد قدرتمندتر روی آورد.
این دفاع‌ها به مرور پایدار شده و ساختار شخصیت را شکل می‌دهند (Klein, 1946). بنابراین، شخصیت کودک نقشه‌ای از زخم‌ها و راهکارهای دفاعی اوست.
بازگشت زخم‌ها در ناخودآگاه
رؤیاها و روابط به‌عنوان صحنه‌های بازآفرینی
زخم‌های کودکی هرگز به‌طور کامل پاک نمی‌شوند. آن‌ها بارها در ناخودآگاه بازتجربه می‌شوند:
- در رؤیاها: مثلاً کودکی که احساس رهاشدگی کرده، در بزرگسالی خواب‌های مکرر از تنها ماندن می‌بیند.
- در روابط نزدیک: کسی که در کودکی بی‌توجهی دیده، در بزرگسالی دائماً نگران ترک شدن است یا به دیگران بیش‌ازحد وابسته می‌شود.
یونگ (1964) معتقد بود رؤیاها کانالی برای بازآفرینی و پردازش همین زخم‌های پنهان هستند.
درمان پویشی و ترمیم زخم‌های پنهان
چرا درمان پویشی مؤثر است؟
درمانگر پویشی تلاش می‌کند فضایی امن ایجاد کند تا بیمار بتواند زخم‌های خاموش دوران کودکی خود را دوباره تجربه و پردازش کند. این فرایند به بیمار کمک می‌کند:
- زخم‌های ناپیدای خود را شناسایی کند،
- واکنش‌های هیجانی و دفاعی خود را درک نماید،
- و در نهایت، آن‌ها را به بخشی معنا‌دار از داستان زندگی خود تبدیل کند.
هدف درمان پویشی پاک کردن گذشته نیست، بلکه یادگیری زندگی سالم‌تر با گذشته است (Fonagy & Target, 2003).
اهمیت شناخت زخم‌های کودکی
شناخت زخم‌های پنهان کودکی فواید متعددی دارد:
- افزایش خودشناسی و درک شخصیت
- پیشگیری از تکرار الگوهای آسیب‌زا در روابط
- تقویت تاب‌آوری هیجانی در برابر استرس
- فراهم کردن زمینه برای رشد فردی و حرفه‌ای
نتیجه‌گیری
زخم‌های پنهان کودکی نه‌تنها بخشی از گذشته، بلکه نیرویی پنهان در شکل‌گیری شخصیت و رفتارهای امروز ما هستند. آن‌ها اگرچه در ناخودآگاه دفن شده‌اند، اما در رؤیاها، روابط و تصمیم‌های مهم زندگی دوباره زنده می‌شوند. نگاه پویشی کمک می‌کند این زخم‌ها از مانعی برای رشد به فرصتی برای خودشناسی و تغییر تبدیل شوند.
منابع
- Freud, S. (1961). The Ego and the Id (J. Strachey, Trans.). New York: Norton. (Original work published 1923)
- Klein, M. (1946). Notes on some schizoid mechanisms. International Journal of Psychoanalysis, 27, 99–110.
- Jung, C. G. (1964). Man and His Symbols. New York: Doubleday.
- Fonagy, P., & Target, M. (2003). Psychoanalytic Theories: Perspectives from Developmental Psychopathology. London: Whurr.
