نویسنده دکتر زهره حلوائی پور روان درمانگر فردی
عشق یکی از پیچیدهترین و تأثیرگذارترین احساسات انسانی است که میتواند خوشبختی بینظیر و یا درد عمیق را رقم بزند. اما گاهی در دل این احساس عمیق، ما دچار خودفریبی میشویم؛ یعنی حقیقتهای مهم رابطه را نمیبینیم یا نادیده میگیریم تا احساس بهتری داشته باشیم یا از رنج دور بمانیم. این پدیده، که در روانشناسی به «خودفریبی» یا Self-Deception شناخته میشود، میتواند به شدت مانع رشد رابطه و حتی سلامت روانی فرد شود.
۱. تعریف خودفریبی و دلایل آن
خودفریبی فرایندی است که در آن فرد ناخودآگاه، حقایق یا احساسات ناخوشایند را انکار، تحریف یا سرکوب میکند تا از اضطراب، ترس یا درد روانی جلوگیری کند. این مکانیزم، گرچه ممکن است موقتا از فرد محافظت کند، اما در طولانیمدت منجر به گرفتاریهای عاطفی عمیقتری میشود.
مطالعات روانشناسی نشان دادهاند که نیاز انسانی به تعلق، ترس از رها شدن و تنهایی، و همچنین حفظ عزت نفس، مهمترین عوامل محرک خودفریبی در روابط عاشقانه هستند.
۲. چرا خودفریبی در عشق به وجود میآید؟
- نیاز شدید به تعلق و عشق: انسان ذاتاً موجودی اجتماعی است و تعلق به دیگران، بهویژه به شریک عاطفی، یکی از بنیادیترین نیازهای روانی است. این نیاز گاهی ما را به پذیرش واقعیات ناخوشایند وادار میکند که واقعاً تمایلی به پذیرفتنشان نداریم.
- ترس از تنهایی و طرد شدن: ترس از تنها ماندن یکی از قدرتمندترین عوامل است که فرد را وادار میکند مشکلات رابطه را کماهمیت جلوه دهد.
- حفظ تصویر مثبت از خود و رابطه: پذیرش شکست یا ناسالم بودن رابطه، میتواند عزت نفس فرد را زیر سؤال ببرد و این امر باعث فعال شدن خودفریبی برای حفظ تصویر مطلوب از خود و رابطه میشود.
- امید به تغییر طرف مقابل: باور به اینکه طرف مقابل «یک روز تغییر خواهد کرد» یکی از رایجترین توجیههایی است که افراد برای ادامه دادن به رابطه ناسالم استفاده میکنند.
۳. انواع رایج خودفریبی در عشق
- انکار مشکلات اساسی: بسیاری از افراد به رغم وجود نشانههای آشکار خیانت، خشونت یا بیتوجهی، این مشکلات را انکار میکنند.
- ایدهآلسازی طرف مقابل: نگاه کردن به شریک عاطفی تنها از زاویه مثبت و چشمپوشی از خصوصیات منفی یا ناسازگار.
- توهم تغییر: اعتقاد به اینکه طرف مقابل به زودی تغییرات اساسی خواهد داشت، بدون اینکه شواهد کافی برای آن وجود داشته باشد.
- سرزنش دیگران: به جای قبول نقش خود در مشکلات رابطه، دیگران یا شرایط را مقصر میدانیم.
۴. پیامدهای روانشناختی خودفریبی در عشق
خودفریبی میتواند منجر به:
- ادامه دادن به روابط ناسالم: چون واقعیتهای منفی را نمیبینیم یا نمیپذیریم، در چرخههای آزاردهنده و مخرب باقی میمانیم.
- افت عزت نفس: با گذشت زمان، فقدان پذیرش واقعیات باعث ایجاد احساس بیارزشی، خشم فروخورده و اضطراب میشود.
- افزایش آسیب روانی: افسردگی، اضطراب، استرس پس از سانحه (PTSD) و اختلالات خواب از پیامدهای شایع خودفریبی مزمن هستند.
- از دست دادن فرصتهای رشد شخصی: فرد با خودفریبی از مواجهه با واقعیت و تغییر مثبت بازمیماند.
مطالعه بیشتر : مرزهای سالم در رابطه: چطور خودت را حفظ کنی؟
۵. چگونه خودفریبی را تشخیص دهیم؟
- مشاهده تناقض بین احساسات و رفتارها
- بررسی مکرر توجیهات غیرمنطقی برای مشکلات رابطه
- احساس خستگی روانی، سردرگمی و اضطراب مکرر درباره رابطه
- تمایل به انکار یا سرکوب افکار ناخوشایند درباره شریک یا رابطه
۶. راهکارهای رهایی از خودفریبی در عشق
الف) افزایش خودآگاهی
تمرینهایی مانند مدیتیشن ذهنآگاهی (Mindfulness) و نوشتن روزانه میتواند به شناخت بهتر احساسات واقعی و پذیرش آنها کمک کند.
ب) پذیرش حقیقت، حتی اگر تلخ باشد
این گام نخستین و حیاتی برای تغییر است. پذیرش واقعیتها باعث کاهش اضطراب و افزایش توانمندی در تصمیمگیریهای سالم میشود.
ج) صحبت با دیگران و گرفتن بازخورد
صحبت با دوستان، خانواده یا مشاوران روانشناسی کمک میکند تا دیدگاههای واقعبینانهتری دریافت کنیم و از انزوای ذهنی خارج شویم.
د) مراجعه به روانشناس و رواندرمانی
روشهای درمانی مانند درمان شناختی-رفتاری (CBT) و درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) میتوانند به فرد کمک کنند تا الگوهای خودفریبی را شناسایی و با آنها مقابله کند .
منابع علمی
- Trivers, R. (2011). The Folly of Fools: The Logic of Deceit and Self-Deception in Human Life. Basic Books.
- Baumeister, R. F., & Leary, M. R. (1995). “The need to belong: Desire for interpersonal attachments as a fundamental human motivation.” Psychological Bulletin, 117(3), 497-529.
- Aron, A., Fisher, H., Mashek, D., Strong, G., Li, H., & Brown, L. L. (2000). “Reward, motivation, and emotion systems associated with early-stage intense romantic love.” Journal of Neurophysiology, 94(1), 327-337.
- Kabat-Zinn, J. (2003). Mindfulness-based interventions in context: Past, present, and future. Clinical Psychology: Science and Practice, 10(2), 144-156.
- Hayes, S. C., Strosahl, K. D., & Wilson, K. G. (2006). Acceptance and Commitment Therapy: An Experiential Approach to Behavior Change. Guilford Press.
- Herman, J. L. (1992). Trauma and Recovery: The Aftermath of Violence—from Domestic Abuse to Political Terror. Basic Books.
با ما در ارتباط باشید :
شماره همراه
اینستاگرام
اینستاگرام
