اعتیاد به نوسان عاطفی: وقتی عشق، شبیه اعتیاد می‌شود

مقدمه: چرا به رابطه‌ای پر تنش، وابسته می‌مانیم؟

«می‌دونم برام خوب نیست… ولی نمی‌تونم ولش کنم.»

این جمله را شاید بارها از زبان کسانی که در روابط پُرکشمکش و دردناک هستند شنیده باشید. رابطه‌هایی که پُر از دعوا، فاصله‌گیری، بازگشت، انتظار، اشتیاق، ترس و اضطراب‌اند. رابطه‌هایی که بیشتر سیکلِ تشویش – آرامش – تشویق دوباره هستند تا یک رابطه‌ی امن و رشددهنده.

اما چرا چنین روابطی تا این حد اعتیادآورند؟ چرا مغز ما گاهی به کسانی وابسته می‌شود که ما را زخمی می‌کنند؟ پاسخ را باید در شیمی مغز و الگوی اعتیاد رفتاری جست‌وجو کرد.

🔬 ۱. عشق و مغز: نقش دوپامین، کورتیزول و نوروپپتیدها

طبق یافته‌های دکتر هِلِن فیشر (Helen Fisher)، هنگام تجربه‌ی عشق:

• دوپامین به شدت ترشح می‌شود – همان ناقل عصبی مسئول پاداش، لذت و اشتیاق.
• نواحی‌ای از مغز که در اعتیاد به مواد فعال می‌شوند (مثل ناحیه‌ی VTA و Nucleus Accumbens)، هنگام عشق نیز فعال می‌شوند.
• وقتی رابطه دچار بحران یا تهدید می‌شود، کورتیزول (هورمون استرس) افزایش می‌یابد — و همزمان، بازگشت به رابطه دوپامین را دوباره بالا می‌برد.

این نوسان بین تنش (کورتیزول) و پاداش (دوپامین) مغز را وارد چرخه‌ای می‌کند که شبیه چرخه‌ی وابستگی به مواد اعتیادآور است.

نتیجه:

روابط پرکشمکش ممکن است دوپامین بیشتری نسبت به روابط امن تولید کنند — به‌ویژه زمانی که افراد “وابسته به درام” هستند یا سبک دلبستگی اضطرابی دارند.

۲. اعتیاد رفتاری چیست؟ (طبق نظریه Patrick Carnes)

پاتریک کارنز معتقد است که اعتیاد، فقط درباره‌ی مواد نیست؛ بلکه هر رفتاری که الگوی پاداش-تنبیه تکرارشونده و کنترل‌نشده داشته باشد، می‌تواند اعتیادزا باشد.

روابط پرتنش:

• فرد را درگیر چرخه‌ی پیش‌بینی‌ناپذیر «دریافت یا عدم دریافت عشق» می‌کند
• مغز را با انتظار، امید، ترس از دست دادن و پاداش‌های ناگهانی درگیر نگه می‌دارد
• این نوسانات باعث ترشح دوپامین مقطعی، کورتیزول مزمن و در بعضی موارد، ترشح اکسی‌توسین (وابستگی فیزیکی) می‌شوند

کارنز این الگو را «اعتیاد به رابطه یا اعتیاد عشقی» می‌نامد، که بسیار شبیه اعتیاد به قمار یا رابطه جنسی ناسالم عمل می‌کند.

۳. چرا روابط پرتنش، معتادکننده‌تر از روابط سالم‌اند؟

روابط سالم، شبیه غذای مقوی و ثابت هستند — اما روابط پرتنش شبیه اسنک پرکالری، خوشمزه و آسیب‌زننده.

۴. نشانه‌های اعتیاد به نوسان عاطفی

• جذب رابطه‌هایی که همیشه «هیجان یا بحران» دارند
• ترس شدید از رها شدن حتی وقتی رابطه آزاردهنده است
• تمایل به بازگشت مداوم پس از پایان رابطه
• احساس خلأ شدید و افسردگی در نبود درام یا کشمکش
• تکرار الگوهای عاطفی مشابه با شریک‌های مختلف
• تجربه‌ی ترک عاطفی شبیه ترک اعتیاد

۵. چگونه از چرخه‌ی عشق‌ـ‌اعتیاد بیرون بیاییم؟

۱. آگاهی از چرخه‌ی شیمیایی مغز

بدان که حس اشتیاق، دلتنگی یا «وسوسه‌ی تماس» همیشه از عشق سالم نمی‌آید — ممکن است از دوپامینِ بی‌ثبات تغذیه شود.

۲. بازشناسی سبک دلبستگی خود

اگر سبک دلبستگی اضطرابی، اجتنابی یا ترکیبی داری، به‌احتمال زیاد جذب رابطه‌هایی می‌شی که بی‌ثباتند. این سبک‌ها نیاز به بازسازی دارند.

۳. روند ترک عاطفی را جدی بگیر

مثل اعتیاد واقعی، قطع ارتباط کامل (No Contact Rule)، مراقبت روانی، بازسازی هویت و جایگزین کردن منابع پاداش امن ضروری‌اند.

۴. درمان فردی و همراهی روان‌درمانگر

یک روان‌درمانگر آگاه به نظریه دلبستگی یا اعتیاد رفتاری، می‌تونه کمک کنه ریشه‌ی انتخاب‌های تکراری و دردناک رو بفهمی و ترمیم کنی.

۵. یادگیری تجربه‌ی عشق سالم

رابطه‌ی سالم ممکنه در ابتدا «کسل‌کننده» به نظر برسه، چون مغزت به هیجان عادت کرده. اما در بلندمدت، عشق امن هم لذت داره، هم آرامش، هم رشد.

منابع علمی:

1. Fisher, H. (2004). Why We Love: The Nature and Chemistry of Romantic Love
2. Fisher, H. (2016). TED Talk – The Brain in Love
3. Carnes, P. (1991). Out of the Shadows: Understanding Sexual Addiction
4. Carnes, P. (2001). Facing Love Addiction
5. Johnson, S. (2008). Hold Me Tight – درباره سبک دلبستگی
6. Berridge, K. (2012). From prediction error to incentive salience – dopamine research