نویسنده دکتر محمد وطن خواه روان درمانگر
مقدمه: وقتی ذهن آرام نمیگیرد
تصور کن در رابطهای هستی که لحظهای احساس میکنی طرف مقابل تمام دنیای توست، اما در کسری از ثانیه، همه چیز وارونه میشود؛ احساس طرد، خشم، اضطراب و پوچی جایت را میگیرد. این فقط یک نوسان ساده نیست. برای فردی با اختلال شخصیت مرزی (Borderline Personality Disorder)، این نوسانات احساسی، همه زندگی را در بر میگیرند.
خبر خوب این است که این اختلال، اگرچه پیچیده، اما قابل درمان است. یکی از مؤثرترین روشها، درمانی است به نام رفتار درمانی دیالکتیک (DBT)
(Linehan, 2015 – Online).
اختلال شخصیت مرزی چیست؟
اختلال شخصیت مرزی یا BPD، یک اختلال روانی است که با ویژگیهایی مانند روابط ناپایدار، تغییرات شدید خلقی، ترس از رها شدن و رفتارهای تکانشی همراه است. افراد مبتلا ممکن است همزمان احساس عشق شدید و نفرت شدید نسبت به دیگران داشته باشند.
براساس راهنمای تشخیصی DSM-5، دستکم پنج مورد از علائم زیر برای تشخیص BPD لازم است
(APA, 2013 – Online):
- ترس شدید از طرد شدن
- روابط نزدیک و پرتنش
- بحران هویتی یا تصویر ناپایدار از خود
- رفتارهای پرخطر (مثل سوءمصرف، خریدهای ناگهانی یا روابط جنسی کنترلنشده)
- خودزنی یا افکار مکرر خودکشی
- نوسانات خلقی شدید (از خشم تا افسردگی طی چند ساعت)
- احساس مزمن پوچی
- خشمهای ناگهانی و کنترلنشده
- اپیزودهای زودگذر روانپریشی یا گسست روانی
چرا این اختلال بهوجود میآید؟
1. ژنتیک و ساختار مغز
تحقیقات تصویربرداری نشان دادهاند که آمیگدالا (مرکز احساسات) در افراد با BPD بیشفعال است، درحالیکه بخشی از مغز که مسئول کنترل احساسات است (قشر پیشپیشانی) عملکرد ضعیفی دارد
(Ruocco et al., 2013 – Online).
2. تجربههای کودکی
بیش از ۷۰٪ افراد با BPD، در کودکی نوعی از آزار یا بیتوجهی والدین را تجربه کردهاند
(Zanarini et al., 2000 – Online).
3. روانپویشی: نگاه کرنبرگ
از دید کرنبرگ، افراد BPD قادر به درک توأمان ویژگیهای خوب و بد در خود یا دیگران نیستند، بنابراین دچار دوقطبی روانی در روابط میشوند
(Kernberg, 1984 – Online).
درون ذهن فردی با اختلال شخصیت مرزی
برای درک BPD، کافی است لحظهای تصور کنی:
- اگر کسی جواب پیام تو را ندهد، فکرت فوراً به سمت طرد شدن میرود.
- بعد از یک رابطه خوب، ناگهان احساس خشم یا بیارزشی پیدا میکنی.
- بعد از مشاجره، خودزنی میکنی تا درد روانیات کمتر شود.
درمان اختلال شخصیت مرزی با DBT: نجات از درون
DBT چیست؟
رفتار درمانی دیالکتیک (Dialectical Behavior Therapy) ترکیبی از درمان شناختی-رفتاری با تمرینهای ذهنآگاهی است که به بیمار کمک میکند هم خود را بپذیرد، هم تغییر کند
(Linehan, 2015 – Online).
اجزای اصلی درمان:
- جلسات هفتگی فردی
- آموزش گروهی مهارتها
- تماسهای اضطراری با درمانگر
۴ مهارت کلیدی در DBT:
1. ذهنآگاهی (Mindfulness)
توانایی ماندن در لحظه حال بدون قضاوت. پایهای برای همه مهارتهای دیگر.
2. تحمل پریشانی (Distress Tolerance)
مثلاً وقتی وسوسه خودزنی داری، یاد میگیری چطور از بحران عبور کنی بدون آسیب زدن به خودت.
3. تنظیم هیجان
فرد یاد میگیرد احساسات را بشناسد، پیش از انفجار هیجانی آنها را تنظیم کند.
4. اثربخشی بینفردی
چطور نه بگویی، مرز بگذاری، یا درخواست کمک کنی بدون وارد شدن به رابطه وابسته یا تخریبی.
آیا DBT واقعاً مؤثر است؟
مطالعهای مهم نشان داد افرادی که DBT دریافت کردهاند، نسبت به سایر روشها:
- رفتارهای خودآزاریشان بهشدت کاهش یافت
- کمتر بستری روانپزشکی شدند
- احساس بهتری نسبت به خود پیدا کردند
(Linehan et al., 2006 – Online)
تحلیل ۱۶ مطالعه نیز اثربخشی بالای DBT را در درمان BPD تأیید کرده است
(Kliem et al., 2010 – Online).
کار با بیماران مرزی: چالش یا فرصت؟
درمانگرانی که با این بیماران کار میکنند، با لحظاتی از خشم، دلبستگی شدید و حتی ناامیدی روبرو میشوند. اما در بطن این آشفتگی، انسانهایی قرار دارند که تشنه امنیت، تعلق و ثبات هستند. DBT دقیقاً به همین نیاز پاسخ میدهد.
جمعبندی: اختلال شخصیت مرزی پایان زندگی نیست
اگر خودت یا یکی از عزیزانت با اختلال شخصیت مرزی زندگی میکنید، یادت باشد: امید هست. درمان وجود دارد.
رفتار درمانی دیالکتیک یکی از بهترین مسیرها برای رهایی از درد مزمن روانی، بازسازی روابط سالم و بازیابی خود واقعی است.
منابع
- American Psychiatric Association. (2013). DSM-5
- Linehan, M. M. (2015). DBT Skills Training Manual
- Ruocco et al. (2013). Neuroimaging of BPD
- Zanarini et al. (2000). Childhood Experiences and BPD
- Kernberg, O. (1984). Severe Personality Disorders
- Linehan et al. (2006). DBT vs. Experts
- Kliem et al. (2010). Meta-analysis of DBT
